Şu an ki kriz ortamında bir çok ülkenin kapısını çaldığı dünyadaki para politikaları etkileyen IMF yani Uluslararası Para Fonunu “Nedir Bu IMF?” başlığı altında inceledik.
Yazının içindeki bazı terimlerin anlamları:
- Stand By: Her an kullanılabilecek krediler.
- Cunta: Bir ülkede yönetime genellikle silah zoruyla el koyan kimselerden oluşan kurul.
Kuruluşu
Yaşanan 1. ve 2. Dünya Savaşı sonrasında uluslararası ekonomik politikalar karmakarış bir hale gelmişti. Özellikle 1. Dünya Savaşından sonra meydana gelen Büyük Buhran ülkelerin ekonomilerinde büyük zararlar bırakmıştı. Amerika ise bu kriz ortamlarında altın stoklarını artırarak 2. Dünya Savaşından sonra diğer ülkelere borç verebilecek tek ülke konumuna gelmişti ama Amerika farklı bir politika izleyerek doğrudan borç vermek yerine mali kurumlar aracılığı ile borçların verilmesini destekledi. 1944 yılında Bretton Woods’ta 45 devletin katılımıyla Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası adında iki mali kurum kuruldu.
Genel Olarak IMF’in Amaçları
IMF’in amacı ülkeler arası zincirle bağlı olan ekonomileri korumaktır. Bu amaçla ekonomik sıkıntı çeken ülkelere Amerikan Doları üzerinden borç vererek küresel bir ekonomik krizi engellemeye çalışmaktadır. 1997 yılında yaşanan Doğu Asya Mali Krizinin dünya ekonomisini etkilemesi sonucunda IMF’in görev dağılımı genişletilmiştir. Daha öncesinde Dünya Bankasına ait olan görevler IMF’e geçti. IMF’in izlediği politikaların ne kadar doğru olduğu tartışılmaktadır. Arjantin ve Bolivya’nın IMF’ten aldığı borçlar sonrasında ekonomileri daha da kötüleşmiştir. Örnekleyecek olursak 1985 yılında Bolivya da askeri cuntalar sonrasında ilk seçimler yapıldı, iktidara gelen Víctor Paz Estenssoro IMF’in kapısını çalar. IMF şu şartları sunar, Özelleştirme, piyasadaki devlet kontrolünü azaltma, kamu harcamalarını kes. Estenssoro IMF’in şartlarını kabul eder ve şartları yerine getirir. Bolivya ekonomik krizden çıkmıştır çıkmasına ama halk daha da fakirleşmiş işsizlik %30’lara vurmuştur. Bolivya ekonomisi sıkıntıları hala üstünden atabilmiş değil. 1997’deki Doğu Asya mali krizi sırasında IMF paketini reddeden Malezya Başbakanı Mahathir Muhammed “IMF’e gitmek hastalığı geçirmek için hastayı öldürmektir ” demişti.
Oy Gücü
IMF’e üye her ülkenin belirli oranda oy gücü bulunmaktadır. Bu oylar doğal olarak IMF’in izleyeceği politikaları belirler. Amerika, Avrupa Birliği ve Japonyanın oy gücü %50 üzerinde olduğu için genellikle politikaları bu ülkeler belirliyor. Buda borç alan ülkeleri dolaylı yoldan bu ülkelere bağımlı hale getiriyor. Bazı ülkelerin oy güç oranları ise şöyle:
- Türkiye: %0,95
- Güney Kore: %1,73
- Rusya : %2.59
- Çin: %6,09
- ABD: %16.75
- Japonya: %6.23
2009 Sonrası IMF
2009 yılında yapılan G-20 toplantısı sonrasında IMF adete yeniden şekillendirilmiştir. IMF artık borç vereceği ülkeye göre reçete verecek, IMF halkla olan ilişkilerini de düzeltmek istiyor. Borç vereceği ülkelere borç veren tarzında değilde bir takım koçu gibi yardımcı olmayı planlıyor. IMF’in aldığı bu kararların somut geri dönüşleri hala tam olarak rengini belli etmemiştir.
Türkiye Ve IMF
Türkiye IMF ile ilk temasını Adnan Menderes döneminde döneminde yapılmıştır ama ilk Stand By anlaşması 1960 darbesinden sonra Cemal Gürsel ile yapılmıştır. 1961 ile 2008 yılları arasında Türkiye ile IMF arasında 19 Stand By anlaşması yapılmış bu süreçte yaklaşık 50 milyar doların üzerinde borç alınmıştır. Türkiye, IMF’e olan borçlarını 14 Mayıs 2013’te yaptığı son taksit ödemesi ile bitirmiştir. Nobel ödüllü Ekonomist Joseph Stiglitz’ın 2008’te Türkiye-IMF ilişkileri için “Pek çok ülkenin deneyimine bakarak IMF’yle devam etmenin kesin olarak bir hata olacağını söyleyebilirim” yorumunda bulunmuştu.
IMF Ve Diktatörler
IMF’in cuntalarla dolaylı yoldan desteklediği iddia edilir. Bazı eleştirmenler tarafından IMF’in demokrasi, insan hakları, işçi hakları gibi konularda olumsuz hatta saldırgan tutumlar sergilediğini iddia edilmektedir. IMF destekçileri ise IMF’in görevinin ekonomik istikrar olduğunu söylemişlerdir ama yukarıda belirttiğim Bolivya örneği gibi ekonomik istikrar görevini pek yerine getirememiştir. Bazı cuntaların IMF’den aldığı borçlar:
- Jorge Rafael Videla (Arjantin): 39.6 Milyar Dolar
- Esad (Suriye): 21.2 Milyar Dolar
- Castello Branco ve birkaç diktatör (Brezilya): 100 Milyar Dolar
- Suharto (Endonezya): 126 Milyar Dolar
