Bugün sizlerle birlikte SSCB’nin “Çılgın Projesi” olarak başlayan fakat çok hazin bir sona sahip Buran Programı ve Uzay mekiğini her yönü ile inceleyeceğiz. O yıllara dönmek için kemerlerimizi bağlayalım!
Soğuk Savaş ve Uzay Yarışı
Bildiğimiz gibi 1960’lı yıllarda başlayan Soğuk Savaş dönemi, her yerde kendini hissettiriyordu. Hissettirdiği bir diğer konu ise uzaya çıkma yarışıydı Sovyetler’in ilk uydu olan “Sputnik”i fırlatması bu yarışın fitilini ateşlemişti. İlk kedi, ilk köpek, ilk insan derken uzay yarışında ilkler birbirini izliyordu.
Uzaydaki ilk insan Yuri Gagarin Uzaydaki ilk kadın Valentina Tereşkova Uzaydaki ilk köpek Laika Uzaydaki ilk kedi Felicette
Uzayın hiçliğini, insanoğlunun hoşuna gitmişti. Birbirinin ardı sıra fırlatılan uydular derken insanlık, uzaya yerleşmenin de vakti geldiği düşünüyordu. Bunun için ya yeni bir gezegende sıfırdan hayat başlanacaktı ya da dünyaya yakın bir yerde bir karargâh kuracaklardı. Tabiki ikinci seçenek tercih edilerek bu konuda hem Sovyetler, hem de ABD çeşitli denemelerde bulundu. Sovyetler’in Salyut’u, ABD’nin Skylab’ı derken, nihayet insan uzayda da kendine yer edinmişti. Fakat daha büyük bir sorun vardı, bu uzay istasyonlarına nasıl ulaşılacaktı – hem de ucuz yolla?
Uzay Mekikleri ve Buran Programı
O yıllarda artan Soğuk Savaş ile birlikte uzaydaki hakimiyet savaşı da kızışıyordu. ABD’nin geliştirdiği Columbia, 30 tonu bulan kalkış ve yine 15 tonu geri dönüş kapasitesi Sovyetler’i korkutuyordu. Olası bir yakın yörünge-uydu silahının geliştirmeye hazırlanan ABD, sık sık Columbia ile bu uyduyu uzayda test edip geri getirebilecekti, bu sayede hem daha az masraf olacaktı ve uydu ideal koşullarda test edilecekti.
İşte tam da bu noktada ABD Columbia için kolları sıvarken Sovyetler de boş durmuyordu. Sovyetler’in ilk uzay mekiği projesine, Türkçe anlamı “bora” olan “Бура́н” yani Buran ismi verildi.
Bunu düşünen Sovyetler de Buran mekiğini hayata geçirdi. İlk bakışta Columbia ile Buran’ın ikiz gibi birbirine benzediğini herkes fark edecektir. Aslında Sovyet mühendisler, ilk etapta tamamen farklı bir mekik tasarımı geliştirmek istiyordu. Fakat Columbia maketi üzerinde yaptıkları testlerde ABD’nin geliştirdiği tasarımının ideal olduklarını gördüler.
Geliştirilmesine 1980 yılında başlanan Buran programı, ilk meyvesini BOR-5 olarak adlandırılan ve tamamen insansız uçuş gerçekleştirebilen, Buran’a birebir benzeyen bir mini-mekik şeklinde 1983 yılında verdi. BOR-5, aslında deneysel bir uçaktı ve sadece test amaçlı kullanıldı. Yine aynı amaçla 10 civarında mekik üretildi. Nihayet 1986 yılında nihai üretimine başlanan ve 1988’de ilk yörünge görevini icra eden OK-GLI, Yörüngeye çıkabilen prototiplerden ilki ve sonu olmuştu.
Columbia vs Buran
Buran, tasarım olarak Columbia ile hemen hemen aynı idi fakat başlıca ve belirgin farkı motor-kalkış sistemiydi. Columbia ve sonraki diğer ABD mekiklere güç veren 5 ana motor bulunuyordu. Bu 5 motorun 3’ü İtki Motoru idi ve fırlatma veya iniş için kullanılıyordu. Diğer 2 motor ise yörüngede kullanılan manevra yapmasını sağlayan Manevra Motorları idi.
Buran’da ise sadece 2 adet Manevra Motoru ve birkaç adet küçük İtki-Kontrol Motoru bulunuyordu.
Tasarımsal Farklılıklar
Her uzay aracının temelinde şu parçalar yer alır.
- Yükü ve astronotları taşıyan kapsül
- Kapsülü yer çekiminden kurtaran motorlar
- Bu motorları besleyen yakıt tankları
Columbia’yı uzaya taşıyan 3 İtki Motoru ve onu besleyen yakıt tankı yetmediği için mühendisler tasarıma 2 katı yakıt modülü eklemişti. Bu hem ekstra ağırlık hem de ekstra maliyet demekti.
Buran’da ise mühendisler tamamen farklı bir sistem kullanmıştı ve bu sisteme mühendisler Türkçesi “Enerji” anlamına gelen Энергия-Energiya adını vermişlerdi.
Energiya Nedir?
İşte bu fikri pratiğe döken Rus mühendisler, Energiya Roketi’ni ürettiler. Bildiğimiz gibi itki motorları Columbia başta olmak üzere diğer uzay mekiklerine entegreydi. Energiya’da ise bu motorlar yakıt tanklarında bulunuyordu, bu sayede “gereksiz yükler”, gereksiz ağırlık yaratmıyordu. Nasıl olsa yakıt bitince tanklar fırlatılmıyor muydu?
İşte böyle düşünen Rus mühendislerinin eseri olan Energiya, Buran’a güç veriyordu. Energiya, yaklaşık olarak 175 ton taşıyabilecek kapasiteye sahipti.
Energiya’nın diğer bir avantajı ise kapatılabilmesi idi. Hepimizin bildiği Challenger Uzay Mekiği’nin patlamasına sebep olan şey yakıt tanklarıydı. Çünkü ana yakıt tankına ek olarak iki katı yakıt modülü kullanıyordu. Katı yakıt modülleri daha az yer kalmasına ve hafif olmasına rağmen yakıt-kontrol mekanizmasına sahip değiller. Yani, bir kez kullanıma başladıktan sonra yakıt bitmeden durdurulamıyorlardı. Energiya ise sıvı yakıt kullandığı için yakıt-kontrol sistemine sahipti.
Bunun yanında en önemli fark ve bence en önemli, Buran’ın tamamen otonom iniş kalkış ve kontrol sistemine sahip olmasıydı. OK-GLI koduna sahip olan Buran, Kazakistan’ın Baykonur Uzay Üssü’nden ilk -ve son- test uçuşu için havalandı. Test uçuşu yaklaşık 200 dakika sürmüştü ve bu zaman içerisinde bir dakika bile insan kontrolünde idare edilmemişti. Gerçekten hayret verici bence.
SSCB’nin Dağılması ve Sonrası
OK-GLI’den sonra üretilen OK-1K2’nin üretimine 1988 yılında başlanmıştı ve 1990’lı yıllarda tamamlanması planlanıyordu. 1991’in Aralık ayına geldiğimiz zaman Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmi olarak dağılmıştı. Zaten sıkıntılı geçen proje, SSCB’nin dağılması ile tamamen iptal edildi ve SSCB’nin devamı olan Rusya, bu programa sahip çıkmadı. Milyonlarca Rubleye mal olmuş, onlarca mühendisin emeği olan Buran Programı çürümeye terk edilmişti!
2002 yılında Baykonur Uzay Üssü’ndeki hangar, bakımsızlık vs gibi sorunlar yüzünden çökmüştü. 6 kişi göçük altında kalmıştı. Bununla birlikte Buran Uzay Mekiği de göçük altında idi. Daha sonraki yıllarda kapatılan diğer hangarlara 2017 yılında giren bir grup genç ise Buran Programı kapsamındaki diğer mekiklerin hala orada çürüdüğünü göstermişti.
Özet ve Son Olarak
Bir tarih böyle çürüyor dostlarım. Siz de benim gibi Soğuk Savaş yıllarını merak eden biriyseniz sizi de etkilemiştir diye düşünüyorum. O yıllardaki üretilen diğer ilginç ve şaşırtıcı projeler gibi bilinmemesi ve adeta kaderine terk dilmesi üzücü. Sizlere Buran’ın kalkışı ve inişinin olduğu bir video ile elveda diyorum. Sağlıkla kalın. Bizleri Instagram ve Twitter hesaplarımız üzerinden takip edebilirsiniz. Diğer içeriklerimize de göz atmayı unutmayın!
Kaynakça
- https://www.kozmikanafor.com/sovyetler-birliginin-uzay-mekigi-buran/
- https://en.wikipedia.org/wiki/OK-GLI
- https://edition.cnn.com/style/article/baikonur-buran-soviet-space-shuttle/index.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Buran_programme
