Çin’in Wuhan kentinde başlayarak tüm dünyaya yayılan COVID-19 sosyal hayatı etkilediği kadar arka planda dünya ekonomisi ve ülkeler ekonomisini de olumsuz etkilemeye çoktan başladı. Verilerle hem dünya hem de Türkiye bazında ekonomik gidişatı COVID-19 ve Dünya Ekonomisi başlığı altında ele alacağım.
Dünya Ekonomisine Etkileri
Her şeyden önce borsalara baktığımızda çok ciddi kayıplar görünüyor. %10’ları aşan tarihi düşüşlere şahit olan bazı dünya borsaları kendi önlemlerini almaya başladılar. Bunlardan Borsa İstanbul da haftalar önce aldığı önlemlerle bu düşüşü %7’lere kadar yaşadı. Özellikle ABD hisse senedi piyasalarında ciddi bir gerileme yaşandı. S&P 500 Endeksi %3,35 , Dow Jones Sanayi endeksi %3,56, Nasdaq %3,71 geriledi.
Bu önlemlerden en önemlileri Pay Piyasası ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında gün içindeki hareket aralığını belirleyen fiyat marjlarının düşürülmesi, hisse senedi fiyatlarındaki ani dalgalanmalarda çalışan “devre kesici”ye* ilişkin ayarlamalar yapılmasıdır.
*Devre Kesici Uygulama: Sürekli İşlem Bölümünde fiyat değişiminin eşik değeri aşması durumunda işlemlerin geçici süre durdurulması ile emir toplama aşamasına alınması durumudur.
Para birimlerine göz attığımızda doların değer kazanması söz konusudur.
Doğal kaynaklarda da petrol başta olmak üzere birçok enerji kaynağının piyasa fiyatında düşüş yaşanıyor. Bu durum Suudi Arabistan, İran ve Rusya gibi ülkeleri olumsuz etkilemektedir.
Yine ham madde ihraç eden Brezilya, Avustralya gibi ülkelerde de durgunluk ve hatta gerileme görülüyor.
Firmaların yatırımları ve bireysel yatırımlar da askıya alınmış durumda. Özellikle insanların karantina sürecinde harcamaların azalmasıyla halihazırdaki işletmelerde de durgunluk ve gün geçtikçe gerileme görülüyor. Dolayısıyla birçok dev firma (özellikle araba firmaları) başta Çin olmak üzere farklı ülkelerdeki üretimlerini durdurma kararı aldı.
Fakat belli başlı işletmeler değerini korumaya devam ediyor. Hijyen ve sağlık ürünleri sanayisi, medikal sanayi, maske/eldiven dolayısıyla ham madde plastik sanayi de talebin artmasıyla yükselişe geçti.
Bunu son birkaç ay içinde çeşitli ülkelerden maske ve eldiven talebi alan Çin sanayisine baktığımızda gözlemliyoruz.
İstihdam konusu da önem teşkil eden meselelerdendir. Özellikle eksik istihdamın olduğu ülkeler durumdan daha fazla etkileniyor. Virüsün hızla yayılıyor olması istihdam eksikliğini artırıyor. Eksik istihdamın olduğu yerlerde de fiyatları sabit tutmak oldukça zordur. Hele ki arz az veya sabitken talebin arttığı alanlarda fiyatların yükselişe geçmesi iktisadi olarak kaçınılmazdır.
Tarım dışı işsizlik oranı 0,2 puanlık artış ile %15,8 oldu. İstihdam oranı ise %44,7 oldu.
Yorum
Bu verilere TÜİK gibi birçok istatistiki kuruluşlardan ulaşabiliriz. Bu arada asıl olan durumun ve geleceğin ekonomisiyle ilgili yorumlama yaparak tahmini çıkarımlarda bulunmaktır. Özellikle ”sokağa çıkma yasağı” meselesine de değinmek gerekir. Birçok ülke sokağa çıkma yasağı getirdi fakat bu tam olarak gerçekleşmiş değil. Bazı sanayi platformlarının devamlılığı vazgeçilmezdir. Her şeyden önce tarımın devam etmesi, hijyen ve sağlık için üretim yapan işletmelerin devamı ve buna bağlı olarak ham madde üretenlerin de devam etmesi zorunludur. Yani sokağa çıkma yasağı gelse dahi işçi grubunda ve hizmet sektöründe kesinti söz konusu olmayacaktır. Piyasadaki diğer işletmelerin ise zarara uğraması ve geçici kapanması artarak devam edecektir.
Kaynakça
Keynes, John Maynard, İstihdam Faiz ve Para Genel Teorisi, Minnetoğulları Yayınları, 1997.